Çocukların gelişim takibi yapılırken değerlendirilen alanlardan biri de sosyal gelişim alanıdır. Sosyal gelişim, çocuğun kendini ve diğerlerini nasıl konumlandırdığı ve buna göre nasıl davranış u¨rettiği u¨zerinden değerlendirilir.Bu su¨reçte, çocuklardaki sosyal beceri edinimi, sosyal gelişim değerlendirmesinde önemli rol oynar.
Sosyal beceri, ikili veya toplumsal ilişkilerde kişinin, kendisinin ve karşısındaki diğer bireylerin duygularını, du¨şu¨ncelerini ve davranışlarını anlayabilmesi ve bu anlayış doğrultusunda davranışlarını planlayıp sergileyebilmesi su¨recidir. Çocukların yaşamında sosyal beceriyi du¨şu¨ndu¨ğu¨mu¨zde de benzeri bir farkında olma, empatik anlayış ve davranış geliştirme su¨reci beklenmektedir.
Sosyal ilişki içinde var olan sosyal becerilerin temel kavramlarını incelediğimizde, aşağıdaki kavramlarla karşılaşırız:
? Karşılıklılık
? Empati
? Anlama
? Duygu&Du¨şu¨nce
? Paylaşım
? Tepki
? Dinleme
? İfade Etme
Bu kavramlarla du¨şu¨ndu¨ğu¨mu¨zde, iyi bir sosyal ilişki, öncelikle öz farkındalık, özgu¨ven ve öz-sorgulama, ardından da paylaşım ve uyumlanma davranışlarını içermektedir.
Çocuklarımızın iyi sosyal ilişkiler kurmalarını, sosyal becerilerini geliştirmelerini desteklerken hem okul hem aile du¨zeni içinde atılması gereken adımlar da bu öncelikler üzerinde belirlenmelidir. Aşağıda listelenen temel davranışların, sosyal becerileri gelişmiş çocuklarda göru¨lmesi beklenmektedir.
? Yaşıtları ya da bu¨yu¨kleriyle konuşma başlatabilme ve bitirebilme
? Konuşmaların başında, kendilerini tanıtma cu¨mlelerini kullanabilme
? Konuşma içerisinde karşıdan gelen cu¨mleleri dinleyip uygun cevapları verebilme
? Kendi fikirlerini ifade etme ve paylaşabilme
? Konuşma akışına uygun sıralı davranışlar planlama
? Ortak çalışma yu¨ru¨tebilme, aynı amaç için çalışabilme
Çocuklar Sosyal Becerileri Nasıl Öğrenir ve Geliştirir?
Model Alma&Taklit Etme: Anne babaların, çocuğun hayatındaki ilk sosyal ilişki olduğu du¨şu¨nu¨ldu¨ğu¨nde, ev içinden model alarak davranış edinimi oldukça sık rastlanan bir durumdur. Aile içinde göru¨len, model alınan ya da taklit edilen kişinin olumlu/olumsuz davranışlarının, çocuklar tarafından merak edilip tekrar edilmesi, sosyal beceri edinimi su¨recinde de referans olmaktadır. Öncelikle ev içi dinamiğinden ebeveynin, sonrasında da dış sosyal çevredeki kişilerin ‘empatik, anlayışlı, kapsayıcı, inceleyip değerlendiren, merak eden, ifade eden’ tutumuna sahip olmaları, çocukların sosyal ilişki içinde, sağlıklı becerilere sosyal modelleme yoluyla şahit olmalarını sağlayacaktır. Model alınan kişilerden göru¨len olumlu davranışları, çocukların taklit etmeleri de oldukça hızlı olmaktadır.
Teşvik-Yönlendirme-Geribildirim: Sosyal modelleme yöntemi, davranışsal bir yönlendirmedir. Davranışsal yönlendirmeye ek olarak bilişsel yönlendirmeler de, sosyal becerilerin edinimi için oldukça işlevseldir. Çocukları, sosyal ilişki ve etkinlikleri başlatan ve su¨rdu¨ren rolde olmak için yu¨reklendirmek, teşvik su¨recinin ilk adımlarındandır. Çocuğun kendini ifade etmesinin desteklenmesi, çocuklarda sosyal ilişkilere dair özgu¨ven oluşmasını da destekleyecektir. Sosyal ilişkilere teşvik edilen, ilgili becerileri desteklenen ve sosyal ilişki su¨recini nasıl yu¨ru¨teceği konusunda yönlendirmeler alan çocukların, sağlıklı sosyal beceriler geliştirmesi de
beklenmektedir. Çocuğun gösterdiği sosyal becerinin, ılımlı ve olumlu tondan değerlendirilmesi, ‘Ne konuşuldu-Çocuk ne yaptı?’ kıyasının yapılıp geribildirimler verilmesi de uzun su¨reli sosyal beceri edinimi için oldukça destekleyicidir. Özetle, çocukların kendilerini fark etmelerini, ifade etmelerini desteklemek, rol model olarak doğru becerilere dair hem davranışsal hem bilişsel önizleme olabilmek, ve daimi gu¨ven ve destek alanını sunan kişiler olabilmek; çocukların ku¨çu¨k yaştan itibaren sağlıklı sosyal ilişki kurabilmeleri ve sosyal beceri geliştirmeleri için hem ev hem okul içi dinamiğindeki kişiler olarak yapmamız gereken oldukça destekleyici davranışlardandır.
Sosyal becerilerin geliştirilmesinde önemli rol oynayan su¨reçlerden biri de çocukların problem yaşadıkları ve problem çözu¨mu¨ noktasında destek arama su¨recidir. Problem çözme becerisinin desteklenmesi de çocuklarda sosyal beceri ediniminin kapsayıcılığını arttıracaktır.
Çocuklarda Problem Çözme Becerisi
Hızla gelişmekte olan beyin yapıları ve zamanla artan sosyal deneyimleri du¨şu¨nu¨ldu¨ğu¨nde, çocukların birçok durumu problem olarak görmeleri, bundan mutsuzluk duymaları oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. Çocukların du¨nyasında ‘problem’, bazen bir oyuncak paylaşmak, bazen oyuna dahil olamamak ya da bazen arkadaşının, başka bir arkadaşına sarılması olabilmektedir. Bu durumlar, çocukların du¨nyası için bir problem, bir mutsuzluk ya da kriz sebebi sayılabilir. Bu su¨reçte problem çözebilme becerisine sahip olmak, çocukların sosyal ilişkilerini oldukça kolaylaştırıcı etkiye sahiptir. Çocukların du¨rtu¨sel yapısı du¨şu¨nu¨ldu¨ğu¨nde, problem çözme becerisini öğretirken, çocukların du¨rtu¨selliğini yavaşlatıp bilişsel su¨reçlerini aktif etmek, davranış su¨recini buna göre yönlendirmek, biz yetişkinlerin su¨reç içindeki temel görevlerindendir. Problem çözme becerisi hem çocuklar hem yetişkinler için aynı temele sahiptir.
Problem Çözme Becerisi = Durumu Anlama(İlk Tepki) + Neyi Değiştirmek İstediğini
Belirlemek + Hangi Adımlarla Yapacağını Planlamak + Uygulamaya Dökmek
Bu denkleme göre, çocukların neyi problem olarak gördu¨klerini fark etmeleri, bunu sözcu¨klere dökmeleri, problem çözme su¨recinin ilk aşamasıdır. Sonrasında kendi fikirlerini, sevdiği/sevmediği durumları detaylandırması, neyi farklı görmek istediğini fark edebilmesi, su¨recin devamını oluşturmaktadır. Problem çözme becerisinde kritik rol oynayan bir beceri de empatik ve esnek du¨şu¨nme becerisine sahip olmaktır. Çocuklara, ‘farklı bir durum da olabilir, böyle de du¨şu¨nebiliriz’ bakış açısının gösterilmesi, ev ve okuldan bu bakış açısına aşina edilmesi, problem çözme su¨reçlerine de destek olacaktır.
Problem çözme su¨recini özetlemek gerekirse;
? Problemi fark etmek & Adlandırmak & Tanımlamak
? Çözu¨m fikri u¨retmek & Fikri paylaşmak & Yardım istemek
? Planlanan çözu¨m adımlarını uygulamak & Deneme-yanılma sorumluluğunu almak
? Bilişsel ve duygusal durum değerlendirmesini yapmak
Problem çözme becerisi ediniminde ebeveynin rolu¨ du¨şu¨nu¨ldu¨ğu¨nde, en temel rol, model olabilmektir. Özellikle de ebeveyn-çocuk arasındaki ‘problemlerde’, ebeveynin ılımlı, sorgulayan ve ifade eden tutumu, çocukların da kendi sosyal ilişkilerindeki problem çözme su¨reçlerinde referans olacaktır. Ayrıca ‘problem anında’, ebeveynin, çocuğun problemini dinlemesi, anlamak için ek sorular sorması, duygusunu du¨şu¨ncesini öğrenmeye çalışması, model olma su¨reçlerinde oldukça işlevseldir. Böylece çocuklar, du¨şu¨nmeye, fark etmeye teşvik edilmiş olacaktır. Sonrasında da ebeveynin çocuktan bir çözu¨m önerisi beklemesi, birlikte çözu¨mu¨ geliştirmeleri ve çocuğun adım atması için yu¨reklendirilmesi de, çözu¨m becerisi edinme su¨recinde ebeveynin rollerindendir.