Kaka tutma davranışı (encopresis), genellikle 2-6 yaş arası çocuklarda görülen, dışkıyı tuvalete yapmayı reddetme veya erteleme durumudur. Bu davranış, çocuğun bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde kaslarını kontrol ederek kakanın dışa atımını engellemesi olarak tanımlanır. Kas kontrolünün gelişmeye başladığı 1-3 yaş aralığında kaka tutma davranışı kendini göstermeye başlar. Ancak bazen bu durum, gelişimsel sürecin dışında seyreden ve farklı sebeplere dayanan bir kaka tutma problemi olarak daha sonraki yaş dönemlerinde de göru¨lebilir. Bu sebeple kaka tutma davranışı, sadece okul öncesi dönem çocuklarda gözlemlenen bir zorluk değildir.
Kaka Tutma Davranışının Nedenleri
Bu davranış, biyolojik ya da psikolojik/duygusal faktörlerden birisinin sonucu olabilmekle birlikte, tüm bu faktörlerin bir kombinasyonu sonucu da ortaya çıkabilir.
a. Fiziksel Nedenler:
-
Kabızlık: Kabızlık, kaka tutma davranışının en yaygın biyolojik nedenlerinden biridir. Yetersiz lif tüketimi, düşük su alımı ve hareketsizlik, bağırsak hareketlerini yavaşlatabilir. Bu durum, dışkının bağırsaklarda sertleşmesine ve çıkartılmasının zorlaşmasına neden olur.
-
Bağırsak Duyarsızlaşması: Sürekli olarak dışkıyı tutma, bağırsaklarda birikime ve zamanla bağırsak kaslarının normal çalışma ritmini kaybetmesine yol açabilir. Bu durum, çocuğun tuvalet yapma ihtiyacını hissetmemesine neden olabilir.
-
Bağırsak Hareketlerinin Azalması: Bağırsak fonksiyonlarını etkileyen hastalıklar veya rahatsızlıklar, dışkı birikimine ve kaka tutma davranışına neden olabilir.
Biyolojik nedenler bir doktor tarafından değerlendirilmiş olmasına rağmen fiziksel sağlıkla ilgili herhangi bir problem görülmeyen çocukların psikolojik nedenlerden
dolayı kaka tuttukları düşünülmektedir.
b. Psikolojik Nedenler:
Psikolojik faktörler, kaka tutma davranışının en yaygın nedenlerinden biridir ve çocuğun duygusal durumu ile çok yakından ilişkili olabilir.
- Psikodinamik ve psikanalitik kuram, çocuğun erken dönem gelişimsel süreçlerine ve su¨reçlerde yaşadığı problemlere odaklanmaktadır. Sigmund
Freud’un psikoseksüel gelişim teorisine göre, 1-3 yaş arası anal dönem olarak adlandırılır. Bu dönemde çocuk, dışkısını tutma ve bırakma üzerinden bir kontrol duygusu geliştirir. Bu süreçte çocuğa karşı anlayışlı, şefkatli ve sabırlı olmak davranışın bir güç mücadelesine dönu¨şmesinde etkili olacaktır.
- Erik Erikson’un gelişim teorisinde anal dönem, özerklik ve utanç/şüphe arasında bir çatışma dönemi olarak tanımlanır. Bu dönemde çocuğun bağımsızlık ve otonomi ihtiyacı vardır. Çocuk, tuvalet eğitimi sırasında kendi bedenini kontrol etme konusunda bağımsızlık hissi geliştirmek ister.
Burada bir güç mücadelesine girmenin önlenmesi için çocuğa karşı kontrolcü veya çocuğun ceza ile ilişkilendirebileceği tutumlardan uzak durulması önemlidir.
- Yeni bir kardeşin doğumu, ebeveyn ayrılığı, ev veya okul değişikliği gibi yaşam olayları kimi çocukların adapte olmasında zorluk yaşadığı değişiklikler olabilir. Bu da çocuğun kendisini güvensiz hissetmesine neden olabilir. Bu durumda, kaka tutma bir başa çıkma mekanizması olarak ortaya çıkabilir.
- Tuvaletin kullanımıyla ilgili korkular (karanlık, gürültülü veya yabancı bir ortam gibi) veya dışkılamanın kirli ya da utandırıcı bir eylem olduğuna dair algılar, çocuğun bu davranışı geliştirmesine neden olabilir.
- Kirlenmeye karşı hassasiyeti, temizlik ve hijyen ile ilgili duyarlılığı fazla olan çocuklarda kaka yapma davranışı pis, iğrendirici bir şey olarak algılanabilir bu da çocuğun kakasını tutmasına sebep olabilir veya temiz olarak kodladığı alanlar dışında kakasını yapmaktan kaçınabilir. Bu gibi durumlarda ailenin de hijyen ve temizlik ile ilgili tavır ve davranışları etkileyici olabilmektedir.
Ebeveynler İçin Yönetim ve Destekleme Önerileri
- Kakanın doğal bir ihtiyaç olduğunu vurgulamak için cesaretlendirici ve pozitif bir dil kullanılmalıdır.
- Çocuğun endişe ve korkularını anlamaya yönelik sakin ve empatik bir iletişim tarzı benimsenmelidir.
- Kaka yapma su¨recini eğlenceli hikayeler ve oyunlarla desteklemek olumlu bir fark yaratabilir.
- Kaka kaçırma durumunda, sakin ve destekleyici bir yaklaşım tercih edilmelidir.
- Çocuğa kaka tutmanın neden yanlış olduğunu anlatırken, onunla mutlaka yaş düzeyine uygun biçimde ve anlayabileceği doğru somut kelimelerle konuşmak gerekir.
- Tuvalet eğitiminde sabırlı ve sakin bir tutum benimsenmelidir.